Szlak Pileckiego

Edmund Zabawski jest cichym bohaterem ucieczki Witolda Pileckiego z Auschwitz. Dziewięć lat młodszy od Rotmistrza nauczyciel i podporucznik rezerwy po klęsce 1939 roku przedostał się do Tomaszowa Lubelskiego, gdzie mieszkała jego rodzina. Tam zaangażował się w konspirację. Po ponad roku działalności został zadenuncjowany i aresztowany 21 kwietnia 1941. Był więziony najpierw w Zamościu, a później na zamku w Lublinie. Stamtąd został przewieziony do Auschwitz 30 lipca 1941. Otrzymał numer 19547.

W obozie dołączył do konspiracji tworzonej przez Pileckiego. Razem z Rotmistrzem pracował w paczkarni. Początkowo to on – z Pileckim i Redzejem – miał uciec z kacetu [potoczna nazwa niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego – od niem. Konzentrationslager]. Jego żona pochodziła z Bochni, dobrze znał okolice i mógł liczyć na to, że znajdzie schronienie w domu teściów.

Zabawski zmienił zdanie po korespondencji z rodziną. Uprzedził bliskich o zamiarze ucieczki – w liście do domu napisał: „Cieszę się, że w niedługim czasie przyjdzie do was Elżunia z dwiema koleżankami, będzie wam wesoło”. „Elżunią” był sam Zabawski, a „dwie koleżanki” oznaczały pozostałych uciekinierów. Wkrótce nadeszła odpowiedź, w której jego rodzina odradzała mu ucieczkę w obawie przed represjami. Zabawskiemu pozostało przekazać planowaną drogę ucieczki i swoje kontakty Pileckiemu i Redzejowi.

Co stało się z więźniem numer 19547 po ucieczce towarzyszy? Jego udział w całej sprawie na szczęście nie został wykryty. Uniknął też rozpoznania jako członek konspiracyjnej organizacji w obozie. W Auschwitz przesiedział jeszcze ponad rok. W tym czasie przyjaźnił się z innym członkiem obozowego ruchu oporu, wybitnym narciarzem Bronisławem Czechem. Sportowiec zmarł z wycieńczenia 5 czerwca 1944. Kilka miesięcy później Zabawski został przewieziony do KL Sachsenhausen-Oranienburg. Tam doczekał uwolnienia z rąk Armii Czerwonej 3 maja 1945. Po wojnie osiedlił się w Bochni, gdzie wrócił do zawodu nauczyciela. Zmarł w 1999 roku.